Sztuka operatorska - kompozycja
ZŁOTY PODZIAŁ
Omawiając zasady kompozycji nie można pominąć tzw. "złotego podziału"
wyznaczającego "mocne punkty kadru" oraz podstawowe linie kompozycyjne.
Jak widać podział ten polega na stworzeniu z kadru (to ten duży prostokąt) dziewięciu małych, równych prostokątów przy pomocy czterech przecinających kadr linii. Punkty, w których te linie się przecinają to właśnie "mocne punkty kadru". Złoty podział jest podstawą budowania całych, nawet najbardziej złożonych kompozycji obrazowych. Wspomniane linie i punkty wyznaczają te miejsca kadru, w których powinny znaleźć się obiekty najistotniejsze dla narracji. W ramach ćwiczeń praktycznych przeanalizujcie zdjęcia zamieszczone w sekcji "PLANY FILMOWE" pod kątem kompozycji na podstawie złotego podziału.
KIERUNKI
Zasada ustawienia kierunków przy kompozycji kadru jest prosta: generalnie
chodzi o to, by zostawiać aktorowi dwa razy więcej "powietrza"
(pustej przestrzeni) z przodu (przed twarzą, z tej strony, w którą aktor
patrzy), niż z tyłu.
Ilustruje to ten schematyczny, prawy rysunek:
Zasadę tę można oczywiście w wyjątkowych przypadkach łamać (co sam wiele razy stosowałem tworząc filmy reklamowe i teledyski - przykład to powyższy fotos z teledysku "Sen o miłości w dzień"), ale trzeba wtedy robić to bardzo świadomie i konsekwentnie, by zabieg artystyczny nie został odebrany jako oczywisty błąd w sztuce. Dlatego też początkującym kolegom - filmowcom nie polecam wydumanego eksperymentowania przed solidnym opanowaniem żelaznych zasad kompozycji i zdobyciem pewnego doświadczenia praktycznego.
OŚ KONTAKTU
Oś kontaktu jest jednym z najważniejszych zagadnień sztuki operatorskiej
oraz jednym z najbardziej problematycznych. Z pozoru sprawa jest prosta:
oś kontaktu to linia łącząca rozmawiających z sobą aktorów. Sęk w tym,
by przestawiając kamerę w kolejnym ujęciu tak, by pokazywała drugiego
rozmówcę NIE PRZEKROCZYĆ tej osi.
Na powyższych rysunkach widzicie przykłady prawidłowych ustawień kamery wraz z odpowiadającymi danym ustawieniom kadrami. Dlaczego oś jest tak ważna? Popatrzcie, co się stanie, jeśli zostanie ona przekroczona:
Aktorzy w kolejnych
ujęciach jakby zamienili się miejscami. Gdyby to samo zrobić w zbliżeniu,
aktorzy zamiast patrzeć na siebie będą zwróceni w tę samą stronę (tak,
jakby stali obok siebie i spoglądali np. na zachód Słońca, a kamera pokazywałaby
raz jednego, raz drugiego). A przecież w planie ogólnym widać, że stoją
naprzeciw siebie. Jest to bardzo poważny błąd.
O osi należy też pamiętać przy scenach np. pościgu, aby uniknąć sytuacji,
w której "goniący" zamiast podążać za "uciekającym"
będzie biegł mu naprzeciw.
Istnieje oczywiście wiele sposobów na bezkolizyjne przekraczanie osi oraz wiele pułapek związanych np. ze zwiększeniem ilości rozmówców. Jest to jednak temat tak rozbudowany, że trzeba by mu poświęcić odrębny artykuł.
PERSPEKTYWY
Na koniec krótko o podstawowych perspektywach. Standardowa jest z reguły
uzyskiwana przez ustawienie kamery na wysokości oczu aktora.
Perspektywa żabia - ustawienie kamery możliwie jak najniżej. Filmowane w ten sposób osoby wydają się prawdziwie monumentalne. Należy pamiętać, że nieuzasadnione stosowanie takiej perspektywy może wywołać niezamierzony efekt komiczny - KAŻDE USTAWIENIE KAMERY MUSI MIEĆ UZASADNIENIE !
Perspektywa ptasia - filmowanie z góry (z tzw. "lotu ptaka") - sprawdza się m.in. przy atrakcyjnych ujęciach opisowych.
To tyle, co w telegraficznym skrócie można powiedzieć o kompozycji w sztuce operatorskiej.